Konstitutsiya — inson qadri, erkinlik, tenglik va adolat garovi! YANGILANGAN QOMUSIMIZ — HUQUQIY JAMIYAT POYDEVORI
Mustaqil davlatchiligimiz tarixida ilk bor xalq irodasi va xohishi bilan qabul qilingan Konstitutsiyani zamonaviy davlatchiligimizning poydevoriga qiyoslash mumkin. Chunki unda milliy davlatchilik borasida erishilgan ulkan tajriba, bugungi kunda jamiyat va davlat boshqaruvi oldida turgan oʻtkir va dolzarb masalalar, dunyoda saqlanib qolayotgan gʻoyat murakkab geosiyosiy jarayonlar avj olgan sharoitda “inson – jamiyat – davlat” oʻrtasidagi munosabatlarning puxta oʻylangan strategiyasi aks etgan. Boshqacha aytganda, yangilangan Konstitutsiya ham davlatchilik, ham inson huquqlari borasida boshlangan demokratik islohotlarda ortga qaytmasligimizning oʻziga xos isboti, desak boʻladi.
Zero, Bosh qonunimiz milliy taraqqiyot yoʻlimizni belgilab beruvchi, orqaga qaytmaydigan islohotlarimiz, milliy davlatchilik modelining eng muhim dasturulamali hisoblanadi.
Prezidentimiz 2023-yil 8-mayda Oliy Majlis palatalari aʼzolari, siyosiy partiyalar va jamoatchilik vakillari bilan uchrashuvdagi nutqida yangilangan Bosh qonunning muhim jihatlari haqida fikr bildirar ekan, “...Konstitutsiyamizda ilk bor Oʻzbekiston Respublikasiga huquqiy davlat degan taʼrif berildi. Bosh qomusimizda inson huquqlari kafolatlariga oid normalar ham 3 barobar koʻpaytirildi. Bu – avvalambor barcha sohada qonun ustuvorligi taʼminlanadi, degani”, deb alohida taʼkidladi.
Konstitutsiyamiz qabul qilinganining 33-yilligi xalqimiz uchun juda katta bayram. Shu bilan birga, Bosh qonunimizning hayotimizdagi oʻrni, uning inson qadri va adolatni taʼminlashdagi mislsiz ahamiyatini yana bir bor chuqur anglab olish uchun muhim fursatdir. Shu maʼnoda Prezidentimizning Konstitutsiya kunini yuksak saviyada nishonlash toʻgʻrisidagi farmoyishi nafaqat bayram tadbirlari dasturini belgiladi, balki Konstitutsiyaning zamonaviy jamiyat hayotidagi chuqur huquqiy, maʼnaviy va strategik ahamiyatini yana bir bor eʼtirof etdi.
Bugungi tez oʻzgarayotgan dunyoda mamlakatlar raqobatbardoshligi, davlat boshqaruvi samaradorligi, inson huquqlari kafolati zamon talabiga mos yangi konstitutsiyaviy qoidalar va institutsional mexanizmlar orqali taʼminlanadi. Yangi tahrirdagi Konstitutsiya esa shunday zamonaviy huquqiy yondashuvlarni oʻzida mujassam qilgan. Unda inson qadri, erkinlik, tenglik, ijtimoiy adolat, xalq hokimiyatchiligi va qonun ustuvorligi kabi tamoyillar nafaqat bayon etildi, balki ularni hayotga tatbiq qilishning amaliy mexanizmlari ham qatʼiy belgilab qoʻyildi.
Prezidentimizning “Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kuni bayramiga tayyorgarlik koʻrish va uni oʻtkazish toʻgʻrisida”gi farmoyishi muhim ijtimoiy-siyosiy voqelik sifatida barchamizga katta masʼuliyat yuklaydi. Zero, Konstitutsiyada belgilangan huquq va qadriyatlarning kundalik hayotda aks etishi, uning har bir moddasi inson manfaatiga xizmat qilishi har birimizga bogʻliq.
Hujjatda belgilangan vazifalar – Konstitutsiyani keng targʻib qilish, uning mohiyatini aholiga chuqur va tushunarli yetkazish, yangi normalarni hayotga tatbiq etishda jamoatchilik ishtirokini kengaytirish – bugungi kunning eng muhim talablaridan biridir. Konstitutsiyada belgilangan qoidalar hayotimizga qay darajada chuqur kirib borsa, davlat va jamiyat oʻrtasidagi ijtimoiy kelishuv ham shunchalik barqaror va ishonchli boʻladi.
Shu maʼnoda mazkur vazifalarning amalga oshirilishi nafaqat umumiy huquqiy savodxonlikni oshiradi, balki jamiyatimizning huquqiy madaniyatini yuksaltirib, har bir fuqaroga Konstitutsiyaning haqiqiy qiymatini his etish va uning ustuvorligini kundalik hayotda namoyon etishga kuch va ishonch bagʻishlaydi.
Bugungi kunda demokratiyani chuqurlashtirish, iqtisodiy erkinlikni kengaytirish, fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirish, tadbirkorlikni himoya qilish, ijtimoiy himoyani kuchaytirish kabi yoʻnalishlardagi keng qamrovli islohotlar tasodifiy emas — ularning barchasi oʻz manbaini aynan konstitutsion gʻoyalardan olmoqda.
Hujjatda belgilangan vazifalar mazmuni juda keng falsafani mujassam etgan.
Birinchidan, bugungi joʻshqin islohotlarda xalq hokimiyatchiligi, inson qadri, erkinlik, tenglik, ijtimoiy adolat va birdamlik kabi tamoyillar harakatlantiruvchi kuchga aylanmoqda va jamiyatni birlashtiruvchi umummilliy qadriyat sifatida namoyon boʻlmoqda.
Ikkinchidan, yangilangan Konstitutsiyaning iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy-maʼnaviy sohalardagi islohotlar bilan uzviy bogʻliqligi shundaki, uning chinakam mohiyati insonning bugun baxtli, xavfsiz va farovon yashashi uchun barqaror shart-sharoit yaratishdan iborat.
Uchinchidan, “Konstitutsiya — inson qadri, erkinlik, tenglik va adolat garovi!” degan shiorning mohiyati shundaki, yangi davr falsafasi, yaʼni inson huquq va erkinliklari mutlaq ustuvorlikka ega boʻlgan davlat modeli asosida inson huquqlarini himoya qilish mutlaqo yangi bosqichga koʻtarildi. Yurtimizda tadbirkorlik va xususiy mulkni himoya qilish, sogʻliqni saqlashni takomillashtirish, ilm-fan va madaniyatni rivojlantirish, sport sohasidagi imkoniyatlarni kengaytirish kabi yoʻnalishlarda kuzatilayotgan ijobiy oʻzgarishlar ham ana shu konstitutsion tamoyillarning amaliy natijasidir.
Bu esa jamiyatga oddiy, ammo juda muhim haqiqatni anglatadi: yangi Konstitutsiya har bir sohani alohida emas, balki umumiy maqsad — inson farovonligini taʼminlashga qaratilgan yagona ijtimoiy-huquqiy tizim sifatida birlashtirib, islohotlarning izchil va barqaror rivojini taʼminlovchi asosiy poydevorga aylanmoqda.
Shu tariqa mazkur vazifalarning tub mohiyati xalq qoʻllab-quvvatlovi bilan yangilangan Konstitutsiya falsafasini jamiyatning har bir qatlamiga yetkazish, yaʼni inson qadrini eng oliy qadriyat sifatida eʼtirof etish, jamiyat birdamligini mustahkamlash, huquqiy madaniyatni yuksaltirish va yangi Oʻzbekistonda qonun ustuvorligiga tayangan zamonaviy davlat sifatida jamiyatimizning oʻz kelajagini ongli, masʼuliyatli va izchil ravishda barpo etishga qaratilgan intilishlari va saʼy-harakatlarini “Vatan uchun, millat uchun, xalq uchun!” degan ulugʻvor maqsad atrofida birlashtirishdan iboratdir.
Bunda konstitutsiyaviy huquq boʻyicha ilmiy hamjamiyat va ustoz-murabbiylarning oʻziga xos oʻrni bor. Zero, ilm-maʼrifat sohasi vakillari tomonidan ilgari surilayotgan har bir ilmiy xulosa, huquqiy gʻoya, fundamental tadqiqot va bu boradagi taʼlim-tarbiya faoliyati Konstitutsiya normalarining ruhi va mohiyatini yanada chuqurroq anglashga yordam beradi.
Shu bilan birga, Konstitutsiyada belgilab qoʻyilgan qonun ustuvorligi, huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirishga qaratilgan vazifalar hayotda yanada keng qamrovli mexanizmlar orqali amalga oshirilmoqda. Buning yaqqol namunasi sifatida Adliya vazirligi tomonidan Prezidentimizning 2024-yil 24-maydagi farmoni ijrosi doirasida ishlab chiqilgan “Huquq maktabi” mobil ilovasini koʻrsatish mumkin.
Mazkur platforma aholining huquqiy bilimlarni mustaqil, qulay va zamonaviy shaklda egallashini taʼminlashga xizmat qiluvchi innovatsion loyiha sifatida jamiyatimizda huquqiy madaniyatni yuksaltirishga katta hissa qoʻshmoqda. Ilovada hozir qariyb 66 ming foydalanuvchi roʻyxatdan oʻtgan, 32 ta oʻquv kursi joylashtirilgan va 33 mingdan ziyod foydalanuvchi mazkur kurslarni tugatib, rasmiy sertifikatga ega boʻlgan.
Bu raqamlar aholining huquqiy bilimga ehtiyoji va qiziqishi ortib borayotganidan dalolat beradi. Eng muhimi, “Huquq maktabi” ilovasi Konstitutsiyada belgilangan huquqiy madaniyatni oshirish, qonun ustuvorligini taʼminlash va fuqarolarning huquqiy savodxonligini kuchaytirishga qaratilgan vazifalarning amaldagi samarali va zamonaviy mexanizmidir.
Bosh qonunimiz normalarini yosh avlod ongiga izchil va tizimli ravishda yetkazishda Toshkent davlat yuridik universiteti professor-oʻqituvchilari alohida oʻrin tutmoqda. Xususan, ular tomonidan yangi tahrirdagi Konstitutsiya asosida umumtaʼlim maktablarining 8–11-sinf oʻquvchilari uchun tayyorlangan “Davlat va huquq asoslari” darsliklari oʻquvchilarda Konstitutsiyaning ruhi va mohiyatini anglash, uni hayotga tatbiq etish koʻnikmalarini zamonaviy metodlar asosida shakllantirishga xizmat qilmoqda.
Bosh qonunimizning hayotimizdagi oʻrnini yana bir bor chuqur anglash, uning normalari har bir sohada amal qilishi uchun umumiy masʼuliyatni his etish barchamizdan faol fuqarolik pozitsiyasi, yuqori huquqiy madaniyat va qonun ustuvorligiga sadoqatni talab etadi. Chunki Konstitutsiya faqat huquqiy hujjat emas, u mamlakat taraqqiyotining maʼnaviy mezoni, fuqarolarning davlatga va jamiyatning kelajakka ishonchini mustahkamlovchi asosiy poydevordir. Unga rioya qilish esa har birimiz uchun nafaqat konstitutsiyaviy burch, balki yangi Oʻzbekistonni barpo etish yoʻlidagi fuqarolik masʼuliyatidir.
Ixtiyor Bekov,
yuridik fanlar doktori, professor
