Bosh qomusimiz – Oʻzbekistonning ishonch, barqarorlik va kelajak poydevori
8-dekabr – Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kuni. Bu sana mamlakatning zamonaviy tarixida alohida oʻrin tutadi. Boisi aynan 1992-yilda qabul qilingan Konstitutsiya mustaqillik, huquqiy tartib va davlatning demokratik rivojlanishi uchun fundamental asos boʻlib xizmat qildi. U yosh respublika taraqqiyotining asosiy yoʻnalishini belgilab berdi, davlat tuzilishining muhim tamoyillarini mustahkamladi hamda ochiq, tinchliksevar va insonparvar jamiyat qurishning strategik yoʻllarini koʻrsatib berdi.
Konstitutsiya suveren Oʻzbekistonni shakllantirish uchun zarur boʻlgan normativ-huquqiy asosni yaratgan hal qiluvchi hujjat boʻldi. Unda davlat kelajagining siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy modeli belgilab qoʻyildi. Bu model demokratik tamoyillar, qonun ustuvorligi, inson huquqlariga hurmat va shaxs erkinligi prinsiplariga asoslandi.
Bosh qomusimizning qabul qilinishi mustaqillikni institutsional jihatdan mustahkamlashda muhim qadam boʻlib, siyosiy hamda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar uchun mustahkam huquqiy zamin yaratdi.
1992-yil 8-dekabrda Konstitutsiya Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Kengashi sessiyasida rasmiy ravishda qabul qilinib, mustaqil davlatning asosiy qonuni maqomiga ega boʻldi.
Jamiyatning jadal rivojlanishi, fuqarolarning ortib borayotgan ehtiyojlari va zamonaviy demokratik standartlarni joriy etish zarurati Konstitutsiyani tubdan yangilashga asos boʻldi. Yangi taraqqiyot bosqichi — Yangi Oʻzbekiston davri siyosiy, ijtimoiy va huquqiy kafolatlarni sezilarli darajada kengaytirishni taqozo etdi. Shu bois 2023-yilda oʻtkazilgan keng koʻlamli konstitutsiyaviy islohot mamlakat tarixida muhim voqelik boʻldi.
Konstitutsiyaning yangi tahririni tayyorlash jarayoni ham keng jamoatchilik muhokamasi shaklida oʻtdi. Fuqarolardan 222 mingdan ortiq takliflar kelib tushdi, bu esa jamoatchilikning misli koʻrilmagan darajadagi keng ishtirokni namoyish etdi. Tashkil etilgan komissiyalar va ekspert guruhlari aholining tashabbuslarini batafsil oʻrganib chiqdi. Ulardan eng talabgir va dolzarblari esa yangi Konstitutsiya matniga kiritildi. Bu jarayon Oʻzbekiston Konstitutsiyasining haqiqiy xalq Konstitutsiyasi ekanini — jamiyatning bevosita ishtirokida yaratilgan hujjat sifatida yaqqol tasdiqladi.
2023-yil 30-aprelda oʻtkazilgan referendumda millionlab fuqarolarning faol ishtirok etgani, xalq irodasi va kollektiv tanlovining hal qiluvchi tasdigʻi boʻldi. Yirik xalqaro tashkilotlar va koʻplab davlatlarning fuqarolik institutlari vakillaridan iborat kuzatuvchilar missiyasi jarayonning yuqori shaffoflik va legitimligini taʼminladi. Ovoz berish natijalariga koʻra, Konstitutsiyaning yangi tahriri referendum ishtirokchilarining katta qismi tomonidan qoʻllab-quvvatlandi va 2023-yil 1-maydan eʼtiboran kuchga kirdi.
Yangilangan Konstitutsiya mamlakatni yanada demokratlashtirish yoʻlida muhim qadam boʻldi. Unda davlat boshqaruvi va inson huquqlariga oid yangi yondashuvlar, ijtimoiy va shaxs himoyasini taʼminlash mexanizmlari mustahkamlandi. Moddalar soni 128 tadan 155 taga, boblar soni 26 tadan 27 taga, normalar soni 275 tadan 434 taga koʻpaydi. Natijada Konstitutsiyaning 65 foizdan ortiq qismi yangilandi.
Eng muhim oʻzgarishlardan biri — Oʻzbekistonning ijtimoiy davlat sifatidagi maqomining konstitutsiyaviy darajada mustahkamlanishi boʻldi. Shuningdek, Konstitutsiyada quyidagi yangi ijtimoiy majburiyatlar oʻz aksini topdi: aholiga arzon uy-joy taqdim etish, munosib hayot darajasiga mos minimal ish haqini belgilash, aholining eng himoyaga muhtoj qatlamlarini qoʻllab-quvvatlash kafolatlari, tibbiy xizmat sifatini oshirish. Bu normalar adolat, teng imkoniyat va inson shaʼni kabi zamonaviy tamoyillarning ifodasi boʻldi.
Tahrirlangan Konstitutsiyada inson huquqlari va erkinliklarini taʼminlash kafolatlari sezilarli darajada kengaytirildi. Jumladan, majburiy mehnatga yoʻl qoʻymaslik, oʻlim jazosining bekor qilinishi, sud qarorisiz qamoqda saqlash muddatining 48 soatdan oshmasligi kabi normalar joriy etildi. Sud hokimiyatining mustaqilligi kuchaytirildi, davlat organlari va mansabdor shaxslarning javobgarlik darajasi oshirildi. Ushbu oʻzgarishlar qonun ustuvorligini mustahkamlash va fuqarolarning huquqiy himoyasini kafolatlashda muhim ahamiyatga ega.
Bundan tashqari, mazkur islohotlar doirasida tashqi siyosat sohasidagi yangi tamoyillar ham konstitutsiyaviy darajada mustahkamlandi. Bu Yangi Oʻzbekistonning ochiqlik, yaxshi qoʻshnichilik va global jarayonlarda faol ishtirok etishga qaratilgan siyosiy prinsiplarini ifodalaydi. Xalqaro shartnomalarning ichki qonunchilikdan ustunligi konstitutsiyaviy jihatdan belgilandi. Bu oʻz navbatida, Oʻzbekistonning xalqaro huquqiy maydonga integratsiyalashuvini kuchaytiradi va milliy qonunchilikning xalqaro standartlarga mos kelishini taʼminlaydi.
Tashqi siyosatga oid normalar mintaqaviy barqarorlikni mustahkamlash, oʻzaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirish, iqtisodiy diplomatiyani kengaytirish va global chaqiriqlarga faol javob berish yoʻlidagi saʼy-harakatlarni oʻzida aks ettiradi. Bu esa Yangi Oʻzbekiston tashqi siyosatining mustahkam institutsional asosga ega boʻlganini va mamlakatning xalqaro nufuzini oshirishga xizmat qilayotganini koʻrsatadi.
Bugungi kunda Oʻzbekiston davlat boshqaruvini takomillashtirish, inson huquqlari va erkinliklarini mustahkamlash, inson kapitalini rivojlantirish va iqtisodiy oʻsish yoʻlida dadil qadam tashlamoqda. Yangilangan Konstitutsiya bu jarayonning barqarorligini taʼminlaydi. Har bir fuqaroda oʻz kelajagi, adolat va vatan taraqqiyotiga boʻlgan ishonchni mustahkamlaydi.
