Toshkent parlament diplomatiyasi markazi sifatida: Parlamentlararo Ittifoqning yubiley Assambleyasi
2025-yil aprel oyida Toshkent Markaziy Osiyo tarixida birinchi marta Parlamentlararo Ittifoqning (PI) 150-yubiley Assambleyasini qabul qiladi. Ushbu tadbir 100 dan ortiq milliy parlamentlardan 2000 dan ortiq parlament aʼzolarini birlashtiradi, bu esa asosiy global masalalarni muhokama qilish uchun noyob imkoniyat yaratadi. Toshkentning ushbu muhim tadbir uchun maydon sifatida tanlanishi Yangi Oʻzbekistonning xalqaro parlament diplomatiyasidagi taʼsiri ortib borayotganini va uning demokratik islohotlarga sodiqligini taʼkidlaydi, shuningdek, mamlakatning mintaqadagi konstruktiv siyosiy muloqot markazi sifatidagi maqomini tasdiqlaydi.
Parlamentlararo ittifoq (PI) milliy parlamentlarni birlashtiruvchi eng muhim xalqaro tashkilotlardan biri hisoblanadi. Uning faoliyati BMT Bosh kotibi Antoniu Guterrish tomonidan belgilangan tamoyilga asoslangan boʻlib, u “Parlamentlar nafaqat qonunlar chiqarishi, balki ularning ijrosini xalq nomidan nazorat qilishi kerak” deb taʼkidlagan.
Oʻzbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ham “Parlament haqiqiy demokratiya maktabiga, islohotlarni amalga oshirishda tashabbuskor va hal qiluvchi kuchga aylanishi kerak” deb taʼkidlaydi.
Bu soʻzlar Oʻzbekistonning parlament nazoratini kuchaytirish, deputatlar korpusi vakolatlarini kengaytirish va qonun ijodkorligi jarayonining shaffofligini oshirish borasidagi saʼy-harakatlarini aks ettiradi. Parlamentlararo Ittifoqning 150-Assambleyasining Toshkentda oʻtkazilishi nafaqat mamlakat uchun tarixiy voqea , balki Markaziy Osiyoda parlament diplomatiyasini rivojlantirishda yangi bosqichdir.
Parlamentlararo ittifoqning tarixiy evolyutsiyasi
1889-yilda tashkil etilgan Parlamentlararo Ittifoq parlament diplomatiyasini va xalqaro nizolarni tinch yoʻl bilan hal etishni mustahkamlashga qaratilgan birinchi koʻp tomonlama siyosiy platforma boʻldi. Oʻzining 135-yildan ortiq tarixi davomida tashkilot parlament aʼzolarining kichik guruhidan 6,5 milliard kishini ifodalovchi 181 ta milliy parlament va 15 ta parlamentlararo tashkilotni birlashtirgan global institutga aylandi. XXI asrda tashkilot nafaqat oʻz ahamiyatini saqlab qolmoqda, balki global muammolarni hal qilishda ham tobora muhim rol oʻynamoqda.
Bugungi kunda Parlamentlararo ittifoq demokratik institutlarni mustahkamlash, inson huquqlarini himoya qilish, parlament diplomatiyasini rivojlantirish va Barqaror rivojlanish maqsadlarini (BRM) amalga oshirish yoʻlida faol ish olib bormoqda.
Tashkilot nafaqat XXI asrda oʻz ahamiyatini saqlab qolmoqda, balki global muammolarni hal qilishda tobora muhim rol oʻynamoqda. U mamlakatlar oʻrtasida tajriba almashish va qonun ustuvorligi, iqlim siyosati va inklyuziv ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish kabi sohalarda parlamentlar samaradorligini oshirishning aniq mexanizmlarini ishlab chiqishga yordam beradi. U mamlakatlar oʻrtasida tajriba almashishga va parlamentlarning qonun ustuvorligini taʼminlashdan iqlim siyosati va inklyuziv ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishgacha boʻlgan turli sohalardagi faoliyati samaradorligini oshirish uchun aniq mexanizmlarni ishlab chiqishga koʻmaklashadi.
Parlament diplomatiyasining tugʻilishi
Parlamentlararo ittifoq 1889-yilda taniqli parlamentariylar - fransuz Frederik Passi va britaniyalik Uilyam Rendal Krimer tomonidan tashkil etilgan.
Dastlab Parlamentlararo Ittifoq maslahat birlashmasi boʻlib, parlament diplomatiyasidan urushlarning oldini olish vositasi sifatida foydalanish va xalqaro nizolarni muloqot orqali hal qilish uchun tashkil etilgan.
Muhim bosqichlardan biri Parlamentlararo ittifoqning Millatlar Ligasi bilan hamkorligi, keyinchalik esa Birlashgan Millatlar Tashkiloti bilan hamkorligi boʻlib, bu yerda parlament tajribasi xalqaro institutlarni demokratlashtirish uchun ishlatilgan.
Ikkinchi jahon urushidan soʻng Parlamentlararo ittifoq oʻz faoliyatini kengaytirib, mustamlakachilikni tugatish, inson huquqlarini himoya qilish va tinchlikparvarlik masalalariga eʼtibor qaratdi. Bu davrda tashkilot xalqaro huquqni shakllantirish, demokratik boshqaruv tamoyillarini ilgari surish va turli mamlakatlarning global jarayonlarda inklyuziv ishtirokini taʼminlashda muhim rol oʻynadi.
Parlamentlararo ittifoq bugun: parlament hamkorligining global platformasi
Parlamentlararo ittifoqning tor doiradagi ekspertlardan global institutga oʻtish evolyutsiyasi jahon hamjamiyatining oʻzgaruvchan geosiyosiy vaziyatda yanada yaqinroq hamkorlikka intilishini aks ettiradi.
Parlamentlararo Ittifoq asoschilarining xizmatlarini eʼtirof etish sifatida Kremer-Passi mukofoti taʼsis etildi, u parlamentarizm va xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga qoʻshgan ulkan hissasi uchun beriladi.
2018-yil 22-mayda BMT Bosh Assambleyasi 30-iyunni Xalqaro parlamentarizm kuni sifatida rasman taʼsis etdi. 1889-yilning shu kuni Parijda Parlamentlararo Ittifoqning birinchi xalqaro konferensiyasi ochildi va global miqyosda parlament diplomatiyasi tarixini boshlab berdi.
Parlamentlararo Ittifoqning zamonaviy roli
Bugungi kunda Parlamentlararo Ittifoq eng yirik global parlamentlararo tashkilot boʻlib, 46 000 dan ortiq parlament aʼzolarining manfaatlarini ifodalaydi, bu esa uni muloqot, parlament diplomatiyasi va xalqaro hamkorlik uchun eng muhim platformaga aylantiradi. Tashkilot milliy qonun chiqaruvchi organlarning tajribasi va amaliyotini uygʻunlashtirib, zamonaviy muammolarni bartaraf etish boʻyicha umumiy strategiyalarni ishlab chiqishga koʻmaklashadi.
Parlamentlararo ittifoq xalqaro hamkorlikni rivojlantirish va demokratik tamoyillarni ilgari surishda muhim rol oʻynaydi. Tashkilot faoliyatining asosiy yoʻnalishlari quyidagilardan iborat:
Birinchi. Parlament diplomatiyasini rivojlantirish.
Parlamentlararo Ittifoq turli mamlakatlar parlamentlari oʻrtasida muloqot, global muammolarni muhokama qilish va yechimlar topish uchun platforma yaratadi. Tashkilot parlamentlarga demokratik tamoyillar, hokimiyatning shaffofligi va hisobdorligini mustahkamlashga qaratilgan qonunchilik tashabbuslarini ishlab chiqish va amalga oshirishda yordam beradi.
Ikkinchi. Tinchlik va xavfsizlikni taʼminlash.
Oʻsib borayotgan geosiyosiy tahdidlar sharoitida Parlamentlararo Ittifoq mojarolarni hal qilish, xalqaro huquqni rivojlantirish va tinchlikparvarlik faoliyatiga koʻmaklashish borasidagi rolini kuchaytirmoqda. Tashkilot inqirozlarning oldini olish va mamlakatlar oʻrtasidagi ishonchni mustahkamlash vositasi sifatida parlamentlararo hamkorlikni qoʻllab-quvvatlaydi. Ziddiyatli hududlarda inson huquqlarini himoya qilish, zoʻravonlikning oldini olish va insonparvarlik yordami koʻrsatishga alohida eʼtibor qaratilmoqda.
Uchinchi. Demokratiya va inson huquqlarini ilgari surish.
Demokratiya inson huquqlari himoyasi va qonun ustuvorligisiz barqaror boʻlmaydi. Parlamentlararo Ittifoq erkin va adolatli saylovlarni faol qoʻllab-quvvatlaydi, parlament aʼzolarining huquqlarini himoya qiladi va kamsitishning har qanday shakliga qarshi kurashadi. Siyosiy erkinliklarni cheklash, muxolifat yetakchilarini taʼqib qilish va deputatlarga nisbatan tahdidlarga qarshi kurash muhim vazifa boʻlib qolmoqda. Tashkilot, shuningdek, saylov jarayonlarining shaffofligini taʼminlash va davlat institutlariga boʻlgan ishonchni oshirish boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqadi.
Toʻrtinchi. Siyosatda gender tengligi.
Xotin-qizlarning qonunchilik faoliyatidagi ishtirokini ragʻbatlantirish ustuvor vazifa boʻlib qolmoqda. 1997-yildan buyon Gender tengligi boʻyicha maqsadli dastur amal qilmoqda, uning doirasida jahon parlamentlarida xotin-qizlar ulushi monitoringi olib borilmoqda. 2024-yilda bu koʻrsatkich 26,7% atrofida boʻlgan boʻlsa-da, mamlakatlar oʻrtasidagi sezilarli farq saqlanib qolmoqda. Parlamentlararo Ittifoq parlamentlarni xotin-qizlar vakilligini oshirish boʻyicha samarali mexanizmlarni, jumladan, kvotalar, murabbiylik dasturlari va xotin-qizlarning siyosatdagi ishtiroki uchun qulay shart-sharoitlar yaratishni joriy etishga chaqiradi.
Beshinchi. Yoshlar ishtirokini kuchaytirish.
Yosh siyosatchilar aksariyat mamlakatlar parlamentlarida yetarlicha vakillikka ega emas. Bugungi kunda 40 yoshgacha boʻlgan deputatlarning oʻrtacha ulushi atigi 17,5 foizni tashkil etadi. "I Say Yes to Youth in Parliament!" (Men parlamentda yoshlarga “Ha” deyman!") yosh yetakchilarni jalb qilish, siyosatchilarning yangi avlodini qoʻllab-quvvatlashga qaratilgan tashabbuslarni shakllantirish va ularning qonun ijodkorligi faoliyatida faol ishtirokini taʼminlashga qaratilgan.
Parlamentlararo Ittifoq nafaqat parlamentlararo hamkorlik platformasi, balki global boshqaruvning muhim instituti boʻlib qolmoqda. Hozirgi sharoitda uning xalqaro xavfsizlikni taʼminlash va inson huquqlarini ilgari surishdagi rolini kuchaytirish zarur, chunki aynan shu yoʻnalishlar butun dunyoda barqaror rivojlanish va tinchlik uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Tuliya Akson (Tanzaniya) - Parlamentlararo ittifoq prezidenti
Tuliya Akson 2023-yilda Parlamentlararo Ittifoq prezidenti etib saylandi va bu lavozimni egallagan birinchi afrikalik ayol boʻldi. U boy siyosiy va huquqiy tajribaga ega boʻlib, gender tengligi va inson huquqlarini xalqaro miqyosda targʻib qilishda yetakchi oʻrinni egallaydi.
2020-yilda u parlament nazoratini kuchaytirish, hokimiyat shaffofligini oshirish va aholining zaif qatlamlarini himoya qilish boʻyicha faol ishlagan Tanzaniya parlamentining birinchi ayol spikeri sifatida tarixga kirdi.
Yuridik taʼlim va fan doktori ilmiy darajasini olgan Tuliya Akson koʻp yillar davomida huquqni himoya qilish faoliyati bilan shugʻullangan. Uning faoliyati xotin-qizlar va yoshlarning siyosatdagi rolini kuchaytirish, kamsitishlarga qarshi kurashish va parlament faoliyatidan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan.
Uning Parlamentlararo Ittifoq prezidenti etib saylanishi global miqyosda inklyuziv siyosiy jarayonlarni ilgari surishda muhim qadam boʻldi, shuningdek, Tanzaniyaning xalqaro parlament hamkorligidagi rolini taʼkidladi.
Martin Chungong (Kamerun) - Parlamentlararo Ittifoq Bosh kotibi
Martin Chungong Parlamentlararo Ittifoq tizimida 30-yildan ortiq vaqt davomida faoliyat yuritib kelayotgan parlamentarizm sohasidagi eng tajribali mutaxassislardan biridir.
2014-yilda u Parlamentlararo Ittifoq bosh kotibi lavozimini egallagan birinchi afrikalik boʻldi, bu tashkilot tarixida muhim voqea boʻldi. Bungacha u yigirma yildan ortiq vaqt davomida Kamerun Milliy Assambleyasida ishlagan, u yerda qonun ijodkorligi jarayoni, parlament nazorati va davlat boshqaruvi masalalariga ixtisoslashgan.
Parlamentlararo Ittifoqda ishlagan yillarida u mamlakatlar oʻrtasidagi parlament hamkorligini kuchaytirish, ayollar va yoshlar huquqlarini kengaytirish, korrupsiyaga qarshi kurashish, xalqaro majburiyatlarning bajarilishi ustidan parlament nazoratini amalga oshirish boʻyicha islohotlarni faol ilgari surdi.
2022-yilda Chungong “New African” jurnali talqiniga koʻra, eng nufuzli 100 afrikalik roʻyxatiga kiritildi, bu esa uning parlamentarizm va xalqaro hamkorlikni mustahkamlashdagi muhim rolini tasdiqladi.
Uning rahbarligida Parlamentlararo Ittifoq oʻz taʼsir doirasini sezilarli darajada kengaytirib, mojarolarni hal qilish, XXI asrning asosiy muammolari boʻyicha strategik qarorlar qabul qilish va barqaror rivojlanishni taʼminlashga koʻmaklashadigan global parlament diplomatiyasi platformasiga aylandi.
Parlamentlar barqaror rivojlanish drayveri sifatida
Parlamentlararo Ittifoq (PI) milliy qonun chiqaruvchi organlar va xalqaro institutlar oʻrtasida vositachilik qilish orqali parlamentlarni Barqaror rivojlanish maqsadlarini (BRM) amalga oshirishga faol jalb qilmoqda. 2025-yil fevral oyida BMTda boʻlib oʻtgan Parlament eshituvlari chogʻida Parlamentlararo Ittifoq prezidenti Tuliya Akson BRMni amalga oshirish boʻyicha milliy hisobotlarni tayyorlashda dunyo parlamentlarining atigi uchdan bir qismi ishtirok etayotganini taʼkidladi. Shu bilan birga, qoʻyilgan maqsadlarga erishish uchun zarur boʻlgan moliyaviy resurslar taqchilligi yaqin besh yil ichida 2,5-4 trillion dollarga baholanmoqda.
Bunday vaziyatda parlamentlar barqaror taraqqiyotni taʼminlashda yetakchi rolni oʻz zimmasiga olishi lozim. Ularning asosiy funksiyalariga quyidagilar kiradi:
Qonunchilik yordami - BRMni milliy rivojlanish strategiyasiga integratsiya qilish, innovatsiyalarni qoʻllab-quvvatlash va ekologik toza texnologiyalarni joriy etishga qaratilgan meʼyoriy hujjatlarni ishlab chiqish va qabul qilish.
Byudjet nazorati - moliyaviy resurslarning adolatli va samarali taqsimlanishini taʼminlash, ekologiya, sogʻliqni saqlash, taʼlim va ijtimoiy himoya sohasidagi tashabbuslarni ustuvor moliyalashtirish.
Shaffoflik va hisobdorlik - xalqaro majburiyatlarning bajarilishini nazorat qilish, korrupsiyaga qarshi kurashish va davlat dasturlari samaradorligini monitoring qilish.
Parlamentlar bugungi kunda nafaqat qonun chiqaruvchi organlar, balki global barqaror rivojlanish jarayonining asosiy ishtirokchilaridir. Ularning faoliyati milliy manfaatlar doirasidan chetga chiqadi: qonunchilik bazasini shakllantirish, byudjet jarayonlarini nazorat qilish va hisobdorlikni taʼminlash BRMni amalga oshirishning eng muhim vositasi hisoblanadi.
Parlament aʼzolarining jamoaviy saʼy-harakatlari xalqaro hamkorlikni kuchaytirish, qoʻshimcha moliyaviy resurslarni jalb qilish, global iqtisodiy jarayonlarni nazorat qilish va BRMni amalga oshirish uchun milliy hukumatlarning masʼuliyati darajasini oshirishga qaratilgan boʻlishi kerak. Faqat shunday yondashuvda barqaror rivojlanish shunchaki xalqaro deklaratsiya emas, balki dunyoni yaxshi tomonga oʻzgartira oladigan real mexanizmga aylanadi.
Oʻzbekiston va Parlamentlararo ittifoq: parlament diplomatiyasini mustahkamlash
Soʻnggi yillarda Oʻzbekiston Parlamentlararo Ittifoq, EXHT Parlament Assambleyasi, Yevroparlament, TurkPA, MDH Parlamentlararo Assambleyasi faoliyatida ishtirok etib, xalqaro parlament hamkorligi mexanizmlariga faol integratsiyalashmoqda.
Tomas Jefferson “Parlamentning haqiqiy qudrati uning har bir fuqaro manfaatlarini ifodalash qobiliyatidadir” - deb taʼkidlagan edi. Aynan shuning uchun Oʻzbekiston parlament diplomatiyasini kuchaytirish va BRMni milliy rivojlanish strategiyasiga kiritish boʻyicha tashabbuslarni amalga oshirmoqda. Xususan, Oʻzbekiston tashabbusi bilan BMT Bosh Assambleyasi “Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishni jadallashtirishda parlamentlarning roli toʻgʻrisida” rezolyutsiya qabul qildi, u 80 mamlakat tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. Ushbu hujjat BRMni amalga oshirish ustidan parlament nazoratining muhimligini taʼkidladi va milliy qonun chiqaruvchi organlarning xalqaro jarayonlardagi rolini mustahkamladi.
Oʻzbekistonning Parlamentlararo Ittifoq bilan hamkorligi amaliy va institutsional xarakterga ega: Oliy Majlis palatalari vakillari Ijroiya qoʻmitada, turli qoʻmitalarda faol ishladilar, shuningdek, Parlamentlararo Ittifoqning xotin-qizlar va yoshlar forumlarida ishtirok etdilar.
Parlamentlararo Ittifoq bilan hamkorlikda amalga oshirilgan asosiy tadbirlar:
- “Parlamentda yoshlarni qoʻllab-quvvatlaymiz” yoshlar parlament forumi (2021-yil 22-iyun),
- Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishda parlamentlararo global hamkorlik masalalariga bagʻishlangan xalqaro forum (2021-yil 23-24-iyun), uning yakunlari boʻyicha Barqaror rivojlanishni taʼminlashda parlamentlarning rolini mustahkamlovchi muhim hujjat - Buxoro deklaratsiyasi qabul qilindi.
- Parlament ayol rahbarlarining 14-sammiti (2022-yil sentyabr). Gender tengligi va ayollar huquqlarini kengaytirish masalalariga bagʻishlangan tadbir turli mamlakatlar parlament aʼzolari oʻrtasida tajriba almashishga xizmat qildi.
- “Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishda parlamentlararo hamkorlik” II xalqaro global forumi (2023-yil 30-noyabr), uning yakunlari boʻyicha parlamentlararo hamkorlikning muhim jihatlarini qamrab olgan Toshkent kommyunikesi qabul qilindi.
- Oʻzbekiston Prezidentining Parlamentlararo Ittifoq delegatsiyasi bilan uchrashuvi (2022-yil sentyabr), unda parlament hamkorligi istiqbollari, demokratik islohotlar masalalari va xalqaro tajribani milliy qonunchilik tashabbuslariga integratsiya qilish masalalari muhokama qilindi.
- Oʻzbekistonning Parlamentlararo Ittifoqning asosiy hamkori sifatidagi rolini mustahkamlovchi Parlamentlararo Ittifoqning 150-Assambleyasini oʻtkazish toʻgʻrisidagi Bitimni imzolash (2024-yil mart) va Assambleyani 2025-yilda Toshkentda oʻtkazishga tayyorgarlik koʻrish.
- Oʻzbekistonning Parlamentlararo Ittifoq Maʼmuriy kengashi yigʻilishidagi ishtiroki (2024-yil oktyabr), bu yerda xalqaro hamkorlik aloqalarini rivojlantirish va mustahkamlashning keyingi yoʻnalishlari hamda milliy parlamentlarning global jarayonlardagi taʼsirini kuchaytirish masalalari muhokama qilindi.
Oʻzbekistonning Parlamentlararo Ittifoq bilan faol hamkorligi nafaqat ikki tomonlama aloqalarni mustahkamlaydi, balki xalqaro miqyosda yanada inklyuziv, shaffof va samarali parlament boshqaruvi tizimini shakllantirishga xizmat qiladi.
Toshkent - Parlamentlararo Ittifoqning 150-Assambleyasi poytaxti: Oʻzbekiston parlament islohotlarining eʼtirofi
Parlamentlararo Ittifoqning Bosh kotibi Martin Chungong Oʻzbekistondagi demokratik oʻzgarishlarni yuqori baholab, ularning hokimiyat shaffofligini taʼminlash va parlament faoliyati samaradorligini oshirishdagi ahamiyatini taʼkidladi.
Parlamentlararo Ittifoqning 150-yubiley Assambleyasi poytaxti sifatida Toshkent shahrining tanlanishi nafaqat xalqaro parlament hamjamiyatining ishonchi, balki Oʻzbekistonda parlamentarizm sohasida amalga oshirilayotgan keng koʻlamli islohotlarning eʼtirofi hamdir. Soʻnggi yillarda mamlakatda parlamentning rolini kuchaytirish, uning vakolatlarini kengaytirish va demokratik mexanizmlarni joriy etishda sezilarli yutuqlarga erishildi.
BMTning sobiq Bosh kotibi Kofi Annan “Parlament kuchli boʻlsa, demokratiya gullab-yashnaydi” - degan edi. Bu fikr Oʻzbekistonda Oliy Majlis palatalarining mamlakatning asosiy demokratik instituti sifatidagi rolini mustahkamlashga qaratilgan islohotlarni eng yorqin aks ettiradi.
Oʻzbekistonda parlament islohotlarining asosiy yutuqlari:
• umumxalq referendumi natijalariga koʻra yangi tahrirdagi Konstitutsiyani qabul qilish (2023-yil). Asosiy qonun parlament - Oliy Majlis palatalarining vakolatlarini sezilarli darajada kengaytirdi, ularning oʻzaro tiyib turish va manfaatlar muvozanati tizimidagi rolini kuchaytirdi;
• parlament institutlari samaradorligini oshirish, huquqiy davlatni rivojlantirish va fuqarolar huquqlarini himoya qilishga qaratilgan 20 dan ortiq yangi qonunlarni ishlab chiqish va qabul qilish;
• hukumat va sud tizimi faoliyati ustidan parlament nazorati mexanizmlarini joriy etish, bu esa davlat jarayonlarining hisobdorligi va shaffofligini oshirdi;
• asosiy masalalar - korrupsiyaga qarshi kurashish, gender tenglik, xotin-qizlar va yoshlar huquqlarini himoya qilish boʻyicha yangi parlament komissiyalarini tuzish. Ushbu tashabbuslar dolzarb muammolarga yanada samaraliroq javob berish imkonini berdi;
• parlamentda xotin-qizlar va yoshlar vakilligining oʻsishi. Bugungi kunda Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlarining 38 foizi xotin-qizlardan iborat boʻlib, bu koʻrsatkich boʻyicha Oʻzbekiston mintaqada yetakchilardan biri hisoblanadi. Yoshlarning qonun ijodkorligi jarayonidagi faol ishtiroki boshqaruv tizimini modernizatsiya qilish va yanada inklyuziv siyosatni shakllantirishga yordam beradi.
Uinston Cherchill taʼkidlaganidek, “Parlament demokratiyaning yuragi, uning ovozi esa xalq ovozi”. Aynan shu tamoyil Oʻzbekiston parlamentini isloh qilishning asosini tashkil etadi, bunda deputatlar va senatorlar nafaqat qonunlarni qabul qiladilar, balki aholi va Hukumat bilan faol hamkorlik qilib, mamlakat fuqarolarining hayot sifatini yaxshilashga erishadilar.
Yubiley forumini oʻtkazish uchun Oʻzbekiston poytaxtining tanlanishi mamlakatning xalqaro siyosatdagi oʻrni ortib borayotgani, demokratik qadriyatlarga sodiqligi va global darajada parlament diplomatiyasini chuqurlashtirishga intilishini tasdiqlaydi.
Toshkentda boʻlib oʻtgan Parlamentlararo Ittifoqning 150-Assambleyasining asosiy mavzulari
Parlamentlar tinchlik va xavfsizlikni taʼminlashdan tortib, atrof-muhitni muhofaza qilish va barqaror rivojlanishgacha boʻlgan global muammolarni hal qilishda hal qiluvchi rol oʻynashi mumkin va kerak. Bunday sharoitda Oʻzbekiston nafaqat xalqaro tashabbuslarda ishtirok etishga, balki global muammolarni hal qilishda yangi yondashuvlarni taklif qilish orqali parlament diplomatiyasining asosiy markazlaridan biriga aylanishga intilmoqda.
Toshkentda boʻlib oʻtgan Parlamentlararo Ittifoqning (PI) 150-Assambleyasi “Ijtimoiy taraqqiyot va adolat yoʻlidagi parlament harakatlari” mavzusi doirasida butun jahon hamjamiyati uchun dolzarb boʻlgan keng koʻlamli masalalarni qamrab oladi. Asosiy mavzular orasida:
1. Parlament diplomatiyasi nizolarning oldini olish vositasi sifatida. Global beqarorlik sharoitida parlamentlar tinchlikparvarlik jarayonlarida muhim rol oʻynaydi, muloqot, diplomatik muzokaralar va xalqaro inqirozlarni hal qilishga koʻmaklashadi.
2. Barqaror rivojlanish va ekologik xavfsizlikni taʼminlashda parlamentlarning roli. Barqaror rivojlanish maqsadlari (BRM) ijrosi ustidan parlament nazorati, ekologik tashabbuslarni qonuniy tartibga solish va “yashil” iqtisodiyotga oʻtish masalalari muhokama markazida boʻladi.
3. Parlament faoliyatida gender tenglik va xotin-qizlar huquqlarini kengaytirish. Qonun chiqaruvchi organlarda ayollar vakilligini oshirish, siyosatda ayollar uchun toʻsiqlarni bartaraf etish va gender tengligi boʻyicha strategiyalarni amalga oshirish.
4. Parlamentlar faoliyati samaradorligini oshirish uchun raqamli texnologiyalardan foydalanish. Qonun ijodkorligi faoliyatiga raqamli yechimlarni joriy etish, elektron parlamentni rivojlantirish va kibertahdidlar sharoitida maʼlumotlarni himoya qilish.
5. Xalqaro terrorizm, uyushgan jinoyatchilik va kibertahdidlarga qarshi kurash choralari. Xavfsizlik sohasida parlamentlararo hamkorlikni mustahkamlash, global tahdidlarga qarshi kurashish boʻyicha qonunchilik tashabbuslarini ishlab chiqish va kibermakon sharoitida inson huquqlarini himoya qilish.
Bundan tashqari, Assambleya doirasida Yosh parlament aʼzolarining global forumi va Xalqaro xotin-qizlar parlament forumi oʻtkaziladi, bu Parlamentlararo Ittifoqning inklyuzivlik va qaror qabul qilish jarayonlariga yoshlar va ayollarni jalb qilishga sodiqligini koʻrsatadi.
Parlamentlararo Ittifoqning Toshkent Assambleyasi: parlament diplomatiyasi tarixida yangi sahifa
Oʻzbekiston xalqaro parlament maydonida oʻz mavqeini jadal mustahkamlamoqda. 2025-yilning 5-9-aprel kunlari Toshkent shahrida Parlamentlararo Ittifoqning yubiley Assambleyasi oʻtkazilishi mamlakatning parlamentarizmni isloh qilish va demokratik institutlarni rivojlantirish borasidagi muvaffaqiyatlarining eʼtirofidir. Antoniu Guterrish taʼkidlaganidek, parlament aʼzolari qonunlar orqali barqaror rivojlanishga erishishga sezilarli hissa qoʻshishlari mumkin. Oʻzbekistonning Parlamentlararo Ittifoq ishida faol ishtirok etishi, asosiy xalqaro forumlarni oʻtkazishi va ilgʻor qonunchilik amaliyotlarini joriy etishi mamlakatning ochiqlik, barqaror rivojlanish va parlamentarizm tamoyillariga sodiqligini tasdiqlaydi.
Parlamentlararo Ittifoqning 150-Assambleyasi Toshkentda oʻtkazilishi Oʻzbekistonning xalqaro parlament diplomatiyasini rivojlantirishga qoʻshayotgan hissasining muhim eʼtirofi boʻladi. Bu nafaqat mamlakatning xalqaro maydondagi mavqeini mustahkamlaydi va jahon hamjamiyati bilan hamkorlik qilish uchun yangi imkoniyatlar ochadi, balki parlament diplomatiyasini rivojlantirishning yangi yoʻnalishlarini belgilaydi.
Akademik Akmal Saidov,
Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
Qonunchilik palatasining deputati,
Parlamentlararo ittifoq vitse-prezidenti (2020-2023 yy.)
