Malayziya bilan hamkorlikni chuqurlashtirish - Oʻzbekiston tashqi siyosatining Osiyo mintaqasidagi muhim ustuvor yoʻnalishlaridan biridir
Bugungi kunda Malayziya davlati bilan doʻstlik aloqalarini mustahkamlash va koʻp qirrali hamkorlikni rivojlantirish davlatimizning Osiyo yoʻnalishidagi tashqi siyosatining ustuvor vazifalaridan biri boʻlib hisoblanadi.
Bu yil ikki mamlakat oʻrtasida diplomatik aloqalar oʻrnatilganiga 33-yil toʻladi. Bu davr mobaynida Oʻzbekiston va Malayziya oʻrtasidagi munosabatlar doʻstlik, tenglik, hurmat va bir-birining manfaatlarini hisobga olish kabi tamoyillarga asoslanib, izchil va samarali rivojlanib kelmoqda.
Oʻzbek va malay xalqlari oʻrtasidagi anʼanaviy doʻstlik rishtalari din mushtarakligi, urf-odatlar va madaniy qadriyatlarning oʻxshashligiga asoslanadi.
Mamlakatlarimiz tomonidan amalga oshirilayotgan "Oʻzbekiston - 2030" va “Malaysia MADANI” rivojlantirish va modernizatsiya qilish boʻyicha strategik dasturlarining asosiy maqsad va vazifalarida oʻxshashlik mavjud boʻlib, ular barqaror iqtisodiy oʻsishni taʼminlash hamda aholining turmush sifati va farovonligini oshirishga qaratilgan.
Oliy darajadagi tashriflar va davlatlararo muloqotning yoʻlga qoʻyilgan mexanizmlari ikki tomonlama hamkorlikni rivojlantirish va chuqurlashtirish borasida muhim ahamiyat kasb etdi.
Bugungi kunga kelib, oliy darajada 6 ta tashrif amalga oshirildi. 2020-yilda ikki mamlakat parlamentlari oʻrtasida “doʻstlik guruhlari” tashkil etildi, bu esa parlamentlararo muloqotni sezilarli darajada faollashtirdi.
Xususan, 2023-yil aprel oyida Malayziya parlamenti Vakillar palatasi spikeri Johori bin Abdul Oʻzbekistonga tashrif buyurdi, 2024-yil iyunoyida esa Malayziya parlamenti Syenati spikerining oʻrinbosari Nur Jazlan Muhammad mamlakatimizga tashrif buyurdi. Oʻz navbatida, oʻtgan yilning iyul oyida Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi spikeri Nuriddin Ismoilov boshchiligidagi parlament delegatsiyasi Malayziyaga javob tashrifi bilan bordi.
Ikki davlat tashqi ishlar vazirliklari oʻrtasida muntazam ravishda siyosiy maslahatlashuvlar oʻtkazilib, unda tomonlar ikki tomonlama hamkorlikning kun tartibidagi dolzarb masalalarini muhokama qiladilar.
Bugungi kunga kelib, siyosiy maslahatlashuvlarning 6 ta bosqichi oʻtkazildi. Xususan, 2024-yil fevral va iyul oylarida Oʻzbekiston Respublikasi tashqi ishlar vaziri boshchiligidagi delegatsiyalar Malayziyaga tashrif buyurdilar.
Ikki mamlakat oʻrtasida hukumatlararo va boshqa turdagi 25 ta hujjatdan iborat shartnomaviy-huquqiy baza shakllangan.
Bundan tashqari, Toshkent va Kuala-Lumpur BMT, Osiyoda hamkorlik va ishonch choralari boʻyicha kengashi (OHICHK), Islom hamkorlik tashkiloti, Qoʻshilmaslik harakati kabi mintaqaviy va xalqaro tashkilotlar doirasida yaqin hamkorlik qilib, bir-birlarining tashabbuslarini qoʻllab-quvvatlab, global va mintaqaviy muammolar boʻyicha qarashlarining yaqinligini namoyon etadilar.
Shuni alohida taʼkidlash joizki, soʻnggi yillarda Oʻzbekiston va Malayziya oʻrtasidagi munosabatlarda yanada faol dinamika kuzatilmoqda. Ikki davlat rahbarlari – Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev va Malayziya Bosh vaziri Anvar Ibrohim oʻrtasidagi faol va ishonchli siyosiy muloqot natijasida bugungi kunda Oʻzbekiston va Malayziya hamkorligi mazmunan boyib, yanada yuqori darajaga koʻtarilmoqda.
Shubhasiz, 2024-yilning may oyida Malayziya Bosh vaziri Anvar Ibrohimning Oʻzbekistonga amalga oshirgan tashrifi ikki tomonlama hamkorlikka sezilarli surʼat bagʻishladi. Tashrif yakunida muhim kelishuvlarga erishildi va mamlakatlar oʻrtasidagi munosabatlar kengayishi boʻyicha yangi ufqlar belgilab olindi.
Xususan, koʻp qirrali hamkorlikni chuqurlashtirish toʻgʻrisida Qoʻshma bayonot imzolandi. Unda siyosiy muloqot, parlamentlararo aloqalar, savdo-investitsiya va madaniy-gumanitar sohalardagi hamkorlikni yanada mustahkamlash tarafdori ekani tasdiqlandi. Ikki mamlakat rahbarlari yaqin kelajakda tomonlararo munosabatlarni keng qamrovli sheriklik darajasiga olib chiqish zarurligini taʼkidlashdi.
Tashrif doirasida Samarqandda boʻlib oʻtgan Oʻzbekiston-Malayziya biznes-forumi yakunida qiymati 3 milliard dollardan ziyod 19 ta investitsiyaviy bitimlar imzolandi.
Shu oʻrinda soʻnggi yillarda mamlakatlarimiz oʻrtasidagi savdo-sotiq aloqalari izchil rivojlanib borayotganini va 2020-yildan buyon 2,5 barobarga oshganini alohida taʼkidlash lozim. Oʻzbekiston hududida Malayziya kapitali ishtirokida tashkil etilgan qoʻshma korxonalar soni 37 taga yetdi.
Tashrif davomida savdo-iqtisodiy hamkorlikni yanada faollashtirish maqsadida amaldagi ikki tomonlama Savdo qoʻmitasini Hukumatlararo komissiyaga aylantirishga kelishib olindi. Uning birinchi yigʻilishi 2024-yil may oyida Kuala-Lumpurda muvaffaqiyatli oʻtkazildi.
Bundan tashqari, tomonlar yuqori texnologik loyihalarni ilgari surish uchun maxsus Oʻzbekiston-Malayziya sanoat zonasini tashkil etish toʻgʻrisida kelishib oldilar. Albatta, bu hududning tashkil etilishi mamlakatlar oʻrtasidagi sanoat kooperatsiyasini sezilarli darajada chuqurlashtirishga va yuqori qoʻshilgan qiymatga ega boʻlgan qoʻshma ishlab chiqarish loyihalarni yoʻlga qoʻyishga zamin yaratadi.
Bu borada sanoat kooperatsiyasining muhim yoʻnalishi sifatida mikroelektronika va yarimoʻtkazgichlar ishlab chiqarishni qayd etish mumkin. Maʼlumki, Malayziya yarimoʻtkazgichlar sanoatini rivojlantirishda ilgʻor natijalarga erishgan boʻlib, bu soha mamlakat yalpi ichki mahsulotining 25 foizini tashkil etadi. Bu davlat yarimoʻtkazgichlar eksporti boʻyicha dunyoda 6-oʻrinda turadi va mikrochiplarni sinash va yigʻish boʻyicha esa jahon bozorining 13 foizini tashkil etadi.
Yaqin kelajakda Malayziya “mikrosxemalarni ishlab chiqarish boʻyicha yetakchi davlat”ga aylanishni va jahondagi yarimoʻtkazgichlar savdosidagi ulushini hozirgi 7 foizdan 2029-yilga borib 14 foizgacha oshirishni oʻz oldiga maqsad qilib qoʻygan. Bu borada 2024-yilda yarimoʻtkazgichlarni rivojlantirish boʻyicha Milliy strategiya qabul qilinib, unga qariyb 107 milliard dollar investitsiya kiritish rejalashtirilgan.
Strategik kamyob resurslar salohiyatiga ega boʻlgan Oʻzbekiston ham jahon bozorida talabgir boʻlayotgan yarimoʻtkazgichlar va mikroelektronika mahsulotlarini ishlab chiqarishni faol ravishda rivojlantirishni rejalashtirmoqda. Shu oʻrinda taʼkidlash joizki, mamlakatimiz Malayziya bilan yarimoʻtkazgichlar sanoatini rivojlantirish boʻyicha hamkorlikni yoʻlga qoʻyish va ushbu sohada qoʻshma startap loyihalarni amalga oshirishdan manfaatdor.
Farmatsevtika sohasi ham sanoat kooperatsiyasining yana bir muhim yoʻnalishlaridan boʻlishi mumkin. Malayziya mazkur sohada mahsulot ishlab chiqaruvchi yetakchi davlatlar qatoriga kiradi. 2024-yilda mamlakatning farmatsevtika tarmogʻidagi umumiy daromadi 1,7 milliard dollardan oshdi.
Oʻzbekiston ham farmatsevtika sanoatini rivojlantirishni keng qoʻllab-quvvatlamoqda hamda dori vositalarini ishlab chiqarish uchun ishlatilishi mumkin boʻlgan boy tabiiy resurslarga ega. Shu munosabat bilan dori vositalarini ishlab chiqarish boʻyicha qoʻshma korxonalar tashkil etish hamda farmakologiya sohasida ilmiy tadqiqotlar olib borish uchun ulkan imkoniyatlar mavjud.
“Halol” mahsulotlar ishlab chiqarish sohasi ham Oʻzbekiston-Malayziya hamkorligida muhim oʻrin tutadi. “Halol” mahsulotlarga global miqyosda talab oshib borayotgan bir paytda Oʻzbekiston uchun ushbu yoʻnalish alohida ahamiyat kasb etadi. Soʻnggi yillarda ushbu standartdagi mahsulotlar bozori jadal surʼatlar bilan oʻsib, bugungi kunda 2,6 trillion dollarni tashkil qilmoqda. Mutaxassislarning prognoziga koʻra, 2030-yilga kelib, bu koʻrsatgich
5 trillion dollarga yetishi kutilmoqda.
Oʻz navbatida, Malayziya “halol” mahsulotlarni eksport qiluvchi yirik davlatlardan biri hisoblanadi va oziq-ovqat, kosmetika va farmatsevtika mahsulotlarini “halol” sertifikatlash borasida jahon miqyosida yetakchi oʻrinni egallaydi. Bugungi kunda Malayziyaning umumiy eksportida “halol” mahsulotlarning ulushi 17,3 foizni tashkil etadi.
Qolaversa Malayziya Islom taraqqiyoti departamenti (JAKIM) “halol” mahsulot va xizmatlarini sertifikatlashtirishni nazorat qilish boʻyicha yetakchi organ hisoblanadi. Mazkur tashkilot tomonidan taqdim qilinadigan sertifikatlar dunyoning 49 ta mamlakatida tan olinishi unga boʻlgan ishonchning dunyo hamjamiyatida yuqori ekanligidan dalolat beradi.
Taʼkidlash joizki, 2018-yildan boshlab Malayziya Islom taraqqiyoti departamenti va “Oʻzstandart” agentligi oʻrtasida Oʻzbekistonda “halol” sertifikatlash tizimini joriy etish boʻyicha hamkorlik yulga qoʻyilgan. Ushbu yoʻnalishdagi hamkorlikni yanada faollashtirish mamlakatimizda “halol” sanoatni rivojlantirish va Oʻzbekistonning bu kabi mahsulotlarini global yetkazib berish zanjirlariga integrasiyalashuvi yoʻlida muhim qadam boʻladi.
Ikki tomonlama hamkorlikning yana bir muhim yoʻnalishi islom bank-moliya tizimi boʻlishi mumkin. Bu tizim bugungi kunda jahon moliya sektorining muhim qismiga aylanmoqda. Xususiy sektorni rivojlantirish boʻyicha Islom korporatsiyasi maʼlumotlariga koʻra, butun dunyodagi jami islom bank-moliya aktivlari 4,5 trillion dollardan oshadi. “Mordor Intelligence” xalqaro marketing kompaniyasi prognozlariga koʻra, 2024-2029-yillarda islom moliya bozorida oʻrtacha yillik oʻsish surʼati 10 foizdan ortiqni tashkil qiladi.
Oʻz navbatida, bugungi kunda Malayziya xalqaro islom moliyasi markazi sifatida tan olingan. U birinchilardan boʻlib islom banki va sugʻurtasi toʻgʻrisidagi qonunlarni joriy etdi. Islom banklararo pul bozorining hajmi bozor umumiy hajmining uchdan bir qismini tashkil etadi va shariatga muvofiq qimmatli qogʻozlar ulushi esa kotirovka qilingan aksiyalarning 81 foizini tashkil qiladi.
Bundan tashqari, Malayziyada islom moliyasi sohasida taʼlim tizimi keng rivojlangan. Islom moliyasi sohasidagi xalqaro taʼlim markazi (INCEIF) bu yoʻnalishdagi yetakchi muassasa hisoblanadi.
Shu munosabat bilan Oʻzbekiston Malayziya tomoni bilan islom bankingni rivojlantirish, shuningdek bu sohada kadrlar tayyorlash va bank mutaxassislarining malakasini oshirish boʻyicha hamkorlikni yoʻlga qoʻyishdan manfaatdor.
Taʼkidlash joizki, Oʻzbekiston va Malayziya oʻzaro hamjihatlikni chuqurlashtirish va ikki xalq madaniyatini boyitishga xizmat qilayotgan madaniy-gumanitar aloqalarni kengaytirishga ham alohida eʼtibor qaratmoqda.
Yildan-yilga turizm, sogʻliqni saqlash, sport sohalarida hamkorlik chuqurlashmoqda, madaniy aloqalar mustahkamlanib, taʼlim va akademik almashinuvlar kengaymoqda. Muntazam oʻtkazilayotgan qoʻshma konferensiyalar, simpoziumlar, koʻrgazmalar, sayyohlik yarmarkalari, madaniyat va kino kunlari, konsert va festivallar buning yaqqol dalilidir.
Shu oʻrinda, taʼlim va kadrlar tayyorlash sohasida ikki tomonlama hamkorlikning bugungi darajasi alohida eʼtiborga loyiqdir. Masalan, Malayziya hukumatining texnik hamkorlik dasturi doirasida Oʻzbekiston vazirlik va idoralarining 850 dan ortiq mutaxassisi Malayziyada turli qisqa muddatli kurslar va seminarlarda malakasini oshirgan. Bugungi kunda taxminan 500 nafar oʻzbek talabasi nufuzli Malayziya oliygohlarda tahsil olmoqda.
2021-yilda Urganch shahrida Malayziyaning “Binary” Xalqaro universiteti filiali ochildi. Unda menejment, axborot texnologiyalari va tadbirkorlik sohalari boʻyicha mutaxassislar tayyorlanishi yoʻlga qoʻyildi. Shu bilan birga, mamlakatimiz Malayziyaning yetakchi oliy oʻquv yurtlari bilan “yashil” energetika, sunʼiy intellekt, kreativ iqtisodiyot, islom banking, “halol” ishlab chiqarish sanoati va boshqa yoʻnalishlarda hamkorlikni yanada kengaytirishga qiziqish bildirmoqda.
Turizm sohasidagi hamkorlik ulkan salohiyatga ega. Malayziya va Oʻzbekiston fuqarolari uchun 30 kunlik vizasiz rejim joriy etilgan. Oqibatda soʻnggi yillarda Oʻzbekistonga tashrif buyuruvchi malayziyalik sayyohlar soni barqaror oʻsib bormoqda. Agar 2023-yilda ularning soni 4396 kishini tashkil etgan boʻlsa, 2024-yil yakunlariga koʻra, bu koʻrsatkich 8854 kishiga yetdi.
Yurtimizda butun dunyo musulmonlari uchun katta qiziqish uygʻotadigan koʻplab betakror meʼmoriy obidalar, qadimiy masjid va madrasalar, islom olamining buyuk olimlari, ulamo va mutafakkirlari Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy, Bahouddin Naqshbandiy kabi ulugʻ shaxslarning qabrlari joylashgan.
Shu oʻrinda eʼtirof etish joizki, ziyorat turizmini rivojlantirish boʻyicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar tufayli Oʻzbekiston bugungi kunda islom dunyosidagi eng yirik ziyorat maskanlaridan biriga aylanmoqda. Turli global reytinglarda mamlakatimizning oʻrni oshib borayotgani ham shundan dalolat beradi. Xususan, Global Muslim Travel Index (GMTI-2023) indeksida respublika xalqaro ziyorat turizmi yoʻnalishi boʻyicha 140 mamlakat orasida 13-oʻrinni egalladi. “Halal in Travel Awards 2023” marosimida Xiva “Yilning islom yoʻnalishi” mukofotiga sazovor boʻldi.
Eʼtiborlisi, 2024-yilda Oʻzbekiston Malayziya tomonidan nufuzli mukofotga sazovor boʻldi. Mamlakatimiz "Osiyo mintaqasida boy meʼmoriy merosga ega boʻgan yilning eng yaxshi manzili" nominatsiyasida eʼtirof etildi. Shu munosabat bilan ikki davlat tarixiy islom yodgorliklari joylashgan Buxoro, Samarqand, Toshkent, Xiva shaharlari boʻylab ziyorat turizmini rivojlantirishga eʼtibor qaratgan holda qoʻshma turlarni tashkil etish boʻyicha hamkorlikni kengaytirishi muhimdir.
Umuman olganda, Oʻzbekiston va Malayziya oʻzaro hamkorlikning aksariyat yoʻnalishlari boʻyicha manfaatlari mushtarak boʻlgan uzoq muddatli sheriklar ekanini katta ishonch bilan taʼkidlash mumkin. Munosabatlarimizda davlatlar xalqlari farovonligi yoʻlida ikki va koʻp tomonlama hamkorlikni yanada rivojlantirish uchun mustahkam poydevor yaratildi.
Madina Aripova,
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti
huzuridagi Strategik va mintaqalararo
tadqiqotlar instituti bosh ilmiy xodimi
